Ως υπογονιμότητα, θα ορίσουμε την αδυναμία εγκυμοσύνης, μετά από
προσπάθειες του ζευγαριού, τουλάχιστον για δεκαοκτώ (18) μήνες.
Θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στην ερμηνεία του ορισμού που
δώσαμε και επίσης θα πρέπει να γνωρίζουμε, ότι στην εποχή μας, πολύ δύσκολα
ένα ζευγάρι θα μείνει χωρίς παιδί.
Έτσι, μετά από εμπειρία αρκετών χρόνων, θα μπορούσα να υποστηρίξω με
βεβαιότητα, ότι η μισή προσπάθεια για να πετύχει το στόχο του το ζευγάρι, είναι οι
ψυχοσυναισθηματικοί παράγοντες ενώ το άλλο 50% είναι ιατρικοί λόγοι. Δεν είναι
τυχαίο ότι οι μεγαλύτερες μονάδες εξωσωματικής στον κόσμο, περιλαμβάνουν
απαραίτητα τμήμα με ψυχολόγους ειδικευμένους στην υπογονιμότητα.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
Όταν λέμε ότι χρειάζονται προσπάθειες δεκαοκτώ κύκλων(=1 ½ έτος),
εννοείται ότι το ζευγάρι, έχει την ψυχική ηρεμία και την βούληση, να βάλει σε δεύτερη
μοίρα τα πολλαπλά προβλήματα που φυσικά αντιμετωπίζει στη ζωή και να βρίσκεται
τουλάχιστον τις ημέρες που η γυναίκα έχει ωορρηξία (ξεκινώντας τρεις ημέρες πριν
την ωορρηξία και συνεχίζοντας τρεις ημέρες μετά την ωορρηξία, έχοντας επαφή
καθημερινά ή κάθε 2 η ημέρα).
Η κάθε γυναίκα αναγνωρίζει στο σώμα της την ωορρηξία με τον δικό της
τρόπο : άλλες καταλαβαίνουν να αλλάζουν οι κολπικές τους εκκρίσεις (πιο άφθονες,
πιο υδαρείς, πιο βλεννώδεις, σαν ‘’μύξα’’), μερικές πονάνε διάχυτα, χαμηλά στην
κοιλιά(σαν ‘’πονάκια περιόδου’’), ή στη μέση, σε ορισμένες αυξάνεται η διάθεση για
φαγητό ή διογκώνεται το στήθος τους και τέλος, πιο σπάνια, μπορεί να φανεί κάποια
καφεοειδής ή αιματηρή έκκριση από τον κόλπο.
Την ωορρηξία επίσης μία γυναίκα την εντοπίζει κάνοντας ένα διακολπικό
υπερηχογράφημα στο γυναικολογικό ιατρείο.
Τέλος, μία γενική γνώση που θα πρέπει να υπάρχει είναι ότι η ωορρηξία
γίνεται 14 ημέρες πριν από την περίοδο (14 ημέρες πριν το τέλος του κύκλου).
Θα ήθελα να τονισθεί η σπουδαιότητα που έχουν οι επαφές ανάμεσα στο
ζευγάρι : είναι κοινή γνώση πλέον, ότι από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποιο
οργανικό-ιατρικό πρόβλημα σε κάποιον από τους δύο και καταφύγουν σε
υποβοηθούμενη μέθοδο (σπερματέγχυση, φυσικό κύκλο ή εξωσωματική), το
πιθανότερο είναι να συμβεί μία αυτόματη εγκυμοσύνη, μετά από επιτυχημένη ή
αποτυχημένη προσπάθεια υποβοήθησης.
Όταν δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στο ζευγάρι και παρόλα αυτά δεν
επιτυγχάνεται εγκυμοσύνη, (20% των υπογόνιμων ζευγαριών), τότε μιλάμε για
‘’ανεξήγητη υπογονιμότητα’’ (unexplained infertility). Είναι τα ζευγάρια, που θα
αποκτήσουν με φυσιολογικό τρόπο το 2 ο και 3 ο παιδί τους, μετά το 1 ο που γεννήθηκε
με τεχνική υποβοήθησης. Αυτός είναι και ο λόγος που τονίζω και ξανατονίζω την
σημαντικότητα του ψυχολογικού παράγοντα στα ζητήματα υπογονιμότητας.
ΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΖΕΥΓΟΥΣ
Μετά την πάροδο του ενάμιση χρόνου φυσικών προσπαθειών, έρχεται η ώρα
του ιατρικού ελέγχου.
Πάντοτε θα πρέπει να εξατομικεύουμε τις περιπτώσεις. Έτσι ο ιατρικός
έλεγχος δεν θα πρέπει να καθυστερήσει όταν:
α) Η ηλικία της γυναίκας πλησιάζει τα 35 έτη
β) Στο γυναικολογικό ιστορικό υπάρχει κάποιο πρόβλημα, όπως επέμβαση
στην μήτρα ή τις ωοθήκες, μεγάλες διαταραχές στην έμμηνη ρύση, δημιουργία
κύστεων ωοθηκών, ύπαρξη ενδομητρίωσης, σοβαρές φλεγμονές μήτρας και
σαλπίγγων.
γ) Στο μαιευτικό ιστορικό υπάρχουν πολλαπλές αποβολές.
Ο γυναικολογικός έλεγχος, όπως θα πρέπει να γνωρίζει κάθε γυναίκα, θα πρέπει να
είναι τακτικός(ετήσιος) και να περιλαμβάνει ένα test Παπανικολάου και ένα
διακολπικό υπερηχογράφημα, από τη χρονική στιγμή που ξεκινούν οι σεξουαλικές
επαφές. Έτσι, από νωρίς, γνωρίζει κάθε γυναίκα τι θα πρέπει να προσέχει σχετικά με
τον κύκλο της, μαθαίνει για την ωορρηξία και αντιλαμβάνεται κάθε αλλαγή στο σώμα
της, ώστε να υπάρχει έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση.
Όσο και αν φαίνεται ότι το κύριο βάρος πέφτει στην πλευρά της γυναίκας, έχει
φανεί από στατιστικές, ότι στο 40 % των υπογόνιμων ζευγαριών το πρόβλημα
εντοπίζεται στη γυναίκα(γυναικείος παράγων), στο 20% μιλάμε για ‘’ανεξήγητη
υπογονιμότητα’’ και στο άλλο 40% το πρόβλημα εντοπίζεται στο σπέρμα(ανδρικός
παράγων). Από το σύνολο των ζευγαριών το 1 στα 6, κάποια στιγμή θα αναζητήσει
συμβουλή και λύση από ειδικό σε ζητήματα υπογονιμότητας.
Με τέσσερεις απλές, ανώδυνες και ανέξοδες εξετάσεις, το ζευγάρι μπορεί να
πληροφορηθεί εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα υπογονιμότητας ή όχι:
Α) Διακολπικό υπερηχογράφημα και test – Παπανικολάου
Β) Ορμονικός έλεγχος της γυναίκας
Γ) Σαλπιγγογραφία
Δ) Σπερμοδιάγραμμα και καλλιέργεια σπέρματος
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ
Το διακολπικό υπερηχογράφημα μπορεί να αναδείξει προβλήματα από τη
μήτρα ή τις ωοθήκες που δεν γνωρίζει η γυναίκα.
Ένας ενδομητρικός πολύπους, ένα ευμεγέθες ινομύωμα, ή λεπτό ενδομήτριο
λόγω ενδομητρικών συμφύσεων, μπορούν να εμποδίζουν την έναρξη ή την ομαλή
πορεία μιας εγκυμοσύνης. Η αντιμετώπιση των παραπάνω ευρημάτων από τη μήτρα
(εκπυρήνηση των ινομυωμάτων, αφαίρεση του πολύποδα ή λύση των συμφύσεων),
μπορεί να επιφέρει σύντομα ένα θετικό αποτέλεσμα. Στην σπάνια περίπτωση, όπου
θα πρέπει να αφαιρεθεί η μήτρα, τότε συνίσταται η λύση της παρένθετης μήτρας.
Στις ωοθήκες, μπορεί να φανεί υπερηχογραφικά κάποια διαταραχή της
ωορρηξίας, κάτι που συνήθως χαρακτηρίζει πολλές γυναίκες και οφείλεται στο stress.
Οι ωοθήκες μπορεί να εμφανίζονται στο υπερηχογράφημα ως ‘’μικροπολυκυστικές’’.
Είναι φυσιολογικό φαινόμενο και διορθώνεται είτε με τον έλεγχο του άγχους και την
αλλαγή του τρόπου ζωής της γυναίκας, είτε με τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής(όχι
κατ’ανάγκη αντισυλληπτικών). Μόλις οι ωοθήκες λειτουργήσουν και πάλι
φυσιολογικά, οι ωορρηξίες αποκτούν καλύτερη ποιότητα και η επίτευξη εγκυμοσύνης
είναι ζήτημα σύντομου χρόνου.
Η ύπαρξη μιας κύστης στην ωοθήκη, είναι συνηθισμένο εύρημα και εμποδίζει
την ωορρηξία άρα και τη σύλληψη. Εάν η κύστη είναι ορώδης, είναι πρόσφατη και το
μέγεθος της είναι μικρό(μέχρι 4 cm), πιθανόν να απορροφηθεί φαρμακευτικά. Εάν
είναι συμπαγής ή ενδομητριωσική, τότε απαιτείται λαπαροσκοπική εξαίρεση.
Μερικές φορές η κύστη μεγαλώνει πολύ γρήγορα ή η γυναίκα αφήνει να
περάσει μεγάλο διάστημα μέχρι να εξετασθεί γυναικολογικά, οπότε αφαιρώντας την
κύστη αφαιρείται μαζί και μέρος της ωοθήκης, το οποίο έχει διαβρωθεί. Θα πρέπει
να γνωρίζουμε ότι η άλλη ωοθήκη αναλαμβάνει ‘’διπλή’’ δράση και λειτουργώντας
απόλυτα φυσιολογικά, μπορεί να διατηρήσει τη
γονιμότητα της γυναίκας στον απόλυτο βαθμό. Στην περίπτωση που θα πρέπει να
αφαιρεθούν και οι δύο ωοθήκες, τότε συνίσταται η λύση του δανεισμού ωαρίων.
Παράλληλα με το test-Παπανικολάου, που ελέγχει την υγιεινή του τραχήλου
της μήτρας, ελέγχεται και η διαβατότητα του τραχηλικού στομίου. Εάν υπάρχει
κάποια στένωση, θα πρέπει να γίνει διαστολή υπό νάρκωση.
Το ορμονικό προφίλ της γυναίκας, μας παρέχει τη δυνατότητα να γνωρίζουμε,
εάν οι εφεδρείες των ωοθηκών επαρκούν ώστε να παράγονται ωάρια ικανά προς
γονιμοποίηση. Εάν τα οιστρογόνα, η FSH και η AMH δεν είναι φυσιολογικά, τότε
μάλλον θα πρέπει να μιλάμε για ωοθηκική ανεπάρκεια, οπότε και η πρόκληση
ωοθυλακιορρηξίας θα έχει φτωχά αποτελέσματα.
Η σαλπιγγογραφία μπορεί να αναδείξει τη διαβατότητα ή μη των σαλπίγγων
καθώς και την μορφολογία της μήτρας(φυσιολογική, δίκερως, καρδιόσχημος,
ενδομητρικές συμφύσεις). Όταν είναι κλειστές και οι δύο σάλπιγγες (σαλπιγγικός
παράγων), τότε υπάρχει μόνο η λύση της εξωσωματικής. Όταν είναι κλειστή μόνο η
μία σάλπιγγα, τότε μπορεί να επιτευχθεί αυτόματη εγκυμοσύνη, απλά απαιτείται
μεγαλύτερο διάστημα. Πολλές φορές μετά από μία σαλπιγγογραφία, όπου φαίνονται
υγιείς οι σάλπιγγες, επιτυγχάνεται αυτόματη εγκυμοσύνη από το ζευγάρι.
ΑΝΔΡΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ
Σπερμοδιάγραμμα
Ο αριθμός και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων εξαρτώνται σε σημαντικό
βαθμό (όπως η ωορρηξία της γυναίκας) και από ψυχολογικούς παράγοντες. Έτσι
οριακές διαταραχές σπέρματος (ελαφρά ολιγοασθενοσπερμία) μπορούν να
διορθωθούν αυτόματα με τη βελτίωση των συνηθειών ζωής του άνδρα(καλή
διατροφή, διακοπή καπνίσματος και αλκοόλ, λιγότερο stress). Διαφορετικά, μπορεί
να προγραμματισθεί μία σπερματέγχυση με πιθανά καλά αποτελέσματα. Σε
βαρύτερες διαταραχές σπέρματος θα πρέπει να γίνει προσπάθεια εξωσωματικής, με
επίσης καλά αναμενόμενα αποτελέσματα. Στην πλήρη αζωοσπερμία, γίνεται βιοψία
όρχεων (TESE) και εάν βρεθούν σπερματίδες (πρωτογενείς μορφές
σπερματοζωαρίων) γίνεται εξωσωματική. Εάν δεν βρεθούν, τότε συνίσταται η λύση
του δότη σπέρματος.
Από τη στιγμή που θα έχουν ολοκληρωθεί οι εξετάσεις και δεν θα έχει
εντοπισθεί εμφανές πρόβλημα, πιθανώς θα πρέπει να μιλήσουμε για ανεξήγητη
υπογονιμότητα. Το ζευγάρι σε συνεργασία με τον Μαιευτήρα θα πρέπει να σχεδιάσει
το πλάνο των κινήσεων που θα ακολουθήσουν, πάντα με γνώμονα τον χρόνο και την
ηλικία της γυναίκας. Πρώτα θα πρέπει η γυναίκα να παρακολουθήσει την ωορρηξία
της, κάνοντας υπερηχογράφημα στο ιατρείο. Έτσι, θα γνωρίζει τις ημέρες που θα
πρέπει να μην ‘’χάνονται’’ οι επαφές. Τα επόμενα βήματα είναι η επιλογή και
οργάνωση μίας μεθόδου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.